پس از سیگار به عنوان ارزشمند ترین کالا ، داروهای اعصاب و روان پر مصرف ترین ،‌ مواد خوراکی مورد تایید FDA شناخته شده اند . یک بررسی جامع نشان داده است که در آمریکا دارویی موسوم به سرترالین که یک بازجذب کننده اختصاصی سروتونین در پایانه عصبی است با بیش از سی و سه میلیون و چهارصد و نه هزار و هشتصد و سی و هشت بار تجویز مقام اول را به خود اختصاص داده است.

منبع اینترنتی (^"Top 200 brand drugs by units in 2010" )

این در حالی است که بسیاری از عوارض ناخواسته دارو به علت اینکه مواد شیمیایی مترشحه در مغز ، تغییراتی می کنند ، در برگه ای که معمولا مردم فکر می کنند برای اطلاعات دارویی داده می شود گزارش نمی شد و حال آنکه شرکت های داروسازی با اصدار برگه و برخی از عوارض دارو ،‌ از خود سلب مسئولیت مدنی می کنند .

در آمریکا معمولا ، کمپانی های بزرگ داروسازی با توسل به  black box warning  در مورد اولین عارضه مرگبار بازجذب کننده های اختصاصی سروتونین یعنی خودکشی در افرادی در سن زیر بیست و چهار سال هشدار می دهند .

با این حال طرح دعاوی حقوقی بر علیه دارویی موسوم به پاروکستین که از همین خانواده هست ،‌ در کارنامه و لیست کمپانی های دارویی دیده  می شود .

نکته مهم برای حقوقدانان و در واقع قابل فهم برای حقوقدانان و غیر قابل فهم برای پزشکان این است که چرا یک کمپانی داروسازی در برگه هایی داخل در جعبه های دارویی  با معرفی عوارضی از دارو که ممکن است در صد نفر ؛ یک نفر آن را نشان دهند ، نکات تخصصی پزشکی را به بیمار گوشزد می کند زیرا پزشکان معتقد هستند که نباید برای بیمار از عوارض مصرف داروها نوشت زیرا بر اثر تلقین بیمار عارضه را در خود نشان می دهد .

اما یک حقوقدان نیک می داند که علت این رفتار معنادار چیست . کمپانی داروسازی با توسل به این برگه ها از خود سلب مسئولیت مدنی می کند .

البته در این قضیه بحث است که اگر بر اثر مصرف داروهای موسوم به بازجذب کننده های اختصاصی سروتونین که به وفور در ایران تجویز می شوند ، اقدام به خودکشی صورت گیرد ؛ چه کسی مسئول است ؟ آیا بیمار خود مباشر است و یا در اینجا سبب اقوا از مباشر وجود دارد ؟ آیا فوق تخصص اعصاب و روان مسئول و سبب اقوا از مباشر هست و یا اینکه کمپانی داروسازی که منفعت زیادی از این قضیه عائد او می شود مسئول است . آیا گزارش نمودن عوارض در یک برگه که فی المثل بروز سندرم سروتونین مرگبار هست برای مردم عادی قابل فهم است ؟

سوال دیگر اینکه شرط محدود و سلب نمودن مسئولیت که در واقع با دادن یک برگه در جعبه دارویی به بیماران یک قرارداد الحاقی فرض می شود تا شرکت های داروسازی بزرگ از دعاوی حقوقی مصون بمانند ، شرط مشروع است یا شرط نامشروع است ؟

دکتر ناصر کاتوزیان در مسئولیت مدنی و اثر قراردادهای الحاقی و شروط محدود کننده مسئولیت می نویسد : در خسارات وارد به شخص فی المثل : شرط عدم مسئولیت در حمل و نقل اشخاص باطل و بی اثر است ( کاتوزیان ، ناصر‌ ؛ مسئولیت مدنی ،‌ ص 582 )

بنابراین و بدین اوصاف ، داروهای اعصاب که مستقیم قوه مدرکه مصرف کننده را تحت تاثیر خود قرار می دهند ، نیازمند تدابیر شدید حقوقی هستند ، چندانکه در آمریکا ذیل هر داروی ضد افسردگی ، لیستی از دعاوی حقوقی و تقاضای جبران ضرر و زیان مادی و معنوی دیده می شود . این بحث اگرچه در حقوق ما تازگی دارد . اما بررسی فوری و بدون فوت وقت در میان علمای حقوق پیرامون اثرات منفی داروهای اعصاب و روان ؛‌ اندیکاسیون قضایی دارد .

محمدرضا محمد غفوری – کارشناس ارشد حقوق خصوصی